Velociraptor

Velociraptor

snelle jager met superklauw

gemaakt door Mark Witton

Zet alles opzij wat je denkt te weten over deze razendsnelle jager. Velociraptor is bekend van zijn grote teenklauw, maar… die werd niet gebruikt voor het openrijten van tegenstanders. Waarvoor dan wel? En hoe groot zijn ‘velo’s’ eigenlijk precies?

In 1923 stuitte een Amerikaanse expeditie in de Gobiwoestijn in Mongolië, op het gebeente van een tot dan toe onbekende dinosaurus: een klein rank schedeltje met scherpe tanden en één grote, gekromde klauw. De botten werden meegenomen naar Amerika en daar Velociraptor mongoliensis gedoopt, wat ‘snelle’ (velox) ‘rover’, of ‘grijper’ (raptor) betekent.

En die kenmerken passen prima bij de eigenschappen van dit dier: Velociraptor is licht gebouwd - een ideaal ontwerp om snel te rennen, te wenden en te (be)springen. De voorpoten hebben grote grijphanden met scherpe nagels, die het dier vooral gebruikte om zich vast te klemmen aan een prooi en het dier diep te verwonden.

Labrador of kalkoen

Laten we meteen het belangrijkste vooroordeel over Velociraptor wegnemen: in de films van Jurassic Park zijn de dieren ongeveer zo groot als een volwassen mens, maar dat is een grove overdrijving. In werkelijkheid kwamen de raptors ongeveer tot je knie - ze waren dus ongeveer zo groot als een labrador of een kalkoen: ongeveer een halve meter hoog. Samen met hun lange staart waren ze twee meter lang. Waarom die verwarring? De filmmakers van Jurassic Park noemden de geschubde jagers in de film wel ‘Velociraptor’, maar verbeeldden in feite een veel groter neefje: ‘Deinonychus’. Maar die naam klinkt natuurlijk veel minder goed. Zie jij Tim en Lex gillen “Kijk uit! Een Deinonychus!”? Nee dus. Vandaar de ‘raptor’.

Geen schubben, maar veren

We weten ook zeker dat Velociraptor een verenpak had. In het bot van de onderarm zijn duidelijk de aanhechtingspunten van stevige verenpennen te zien. Dat betekent dat hij echte vleugels had. Ze waren te klein om echt mee te kunnen vliegen, maar ze kunnen gebruikt zijn om de andere sekse mee te imponeren, en misschien zorgden de veren voor een snellere wending tijdens de sprint.

gemaakt door Mark Witton

Sikkelklauw

Want snel was hij waarschijnlijk ook: wetenschappers berekenden dat het slanke dier zo’n 40 km per uur kon halen. Aan zijn voet, op de tweede teen, prijkt de grote sikkelklauw waar Velociraptor beroemd om is. Het grootste exemplaar was zo’n 10 centimeter lang. Deze nagel stond permanent omhoog gericht, zodat hij de grond niet raakte terwijl het dier liep, en dus scherp bleef. In de film Jurassic Park wordt gezegd dat hij ‘met die klauw de huid van slachtoffers in één haal kon openscheuren’, maar onderzoek wijst uit dat hij daar niet scherp genoeg voor was. Wel was het een dodelijk steekwapen: de raptor gebruikte hem om de (hals)slagader of luchtpijp van zijn prooi te doorboren.

Dodelijke omhelzing

En voor die jachttechniek is zelfs letterlijk bewijs gevonden. In 1971 deden onderzoekers een fantastische vondst, alweer in de Gobiwoestijn, waar zich ooit het leefgebied van de Velociraptors bevond. Ze vonden een raptor die in gevecht verwikkeld was met een Protoceratops (een kleine Triceratops-achtige). Beide dieren werden midden in hun gevecht verrast door een zandstorm en stierven samen in een dodelijke omhelzing.

‘Nationale Schat’

De vondst leert ons veel over de vechttechniek van Velociraptor. Zijn sikkelklauw ligt namelijk begraven in de hals van de Protoceratops. De raptor heeft de proto hoogstwaarschijnlijk een dodelijke wond toegediend. Maar die gaf zich niet zonder slag of stoot over. Want in zijn bek klemt Protoceratops, 74 miljoen jaar later, nog steeds de voorpoot van zijn tegenstander. Toen de zandstorm kwam kon de raptor geen kant op. Nu bevinden beide dinosauriërs zich in Mongolië, de vondst is één van de Nationale Schatten van het land.

Eenzame jager?

We weten ook dat Protoceratops een prooi was waar de velo’s vaker op jaagden. Ze leefden samen in hetzelfde woestijnachtige gebied, waarin droge heuvels werden afgewisseld met bosjes en zo nu en dan een riviertje of een plas. Jaagde Velociraptor in groepen? Zo werden ze in Jurassic Park afgebeeld, en ook de serie Prehistoric Planet (2022) oppert dat ze samen jaagden. Het lijkt waarschijnlijk, maar er is tot nu toe géén enkel bewijs voor gevonden.

Slimmerik

Hoe slim was de Velociraptor? Als we het imago uit de films mogen geloven ‘communiceerden ze net zo goed als apen’. Maar in werkelijkheid is hier heel weinig over te zeggen: hersenen fossiliseren niet en de letterlijke ‘grootte’ van het brein zegt niet altijd iets over de intelligentie ervan - zeker niet omdat vogelbreinen (en raptors zijn verre verwanten van vogels) een andere structuur hebben dan die van zoogdieren. Maar uit te sluiten is het evenmin: de Velo heeft relatief grotere hersenen dan veel andere dino’s. Over een hyperintelligente raptor kunnen we voorlopig dus vooral nog dromen.