Aflevering 10

In dit tweede deel horen we hoe het verhaal van zoogdieren in de dinotijd verder gaat. Want in de schaduw van de ‘heersers van de wereld’, de dinosauriërs, ontwikkelden zoogdieren zich razendsnel tot kleine heersertjes in de aarde, in bomen en te water.

In de vorige aflevering hoorden we hoe onze hele verre voorouders zich ontwikkelden van onbetekenende onderkruipers tot metershoge giganten, en heersers over de wereld in het Perm-tijdperk… totdat zo ongeveer alle vulkanen ter wereld, tegelijk begonnen met uitbarsten. En het was een andere groep dieren die zich na deze ramp sneller ontwikkelde dan onze zoogdier-voorouders: de dinosauriërs.

Maarten, Gijs en paleontologe en zoogdierexpert Elsa Panciroli verbazen zich over de veelzijdigheid van zoogdieren in de dinotijd - van de eerste mol aller tijden, tot zweefvliegers en beverachtige zwemmers.

Bekijk hier bijvoorbeeld (links) Repenomamus, het eerste zoogdier waarvan we kunnen bewijzen dat het dinosauriërs at! Dit das-achtige dier was ongeveer zo groot als een hond en fossiele resten ervan zijn gevonden met in de maag delen van een jonge psittacosaurus.

Aan de rechterkant zweeft Volaticotherium - weer zo’n bewijs dat zoogdieren in het Juratijdperk echt alle kanten op evolueerden. Dit diertje had een huidplooi tussen zijn voor- en achterpoten, kon razendsnel in bomen klimmen en er dan weer vanaf springen en, precies zoals de vliegende eekhoorns die we nu nog kennen, meters door de lucht ‘glijden’. Er zijn weinig dinosauriërs waarvan bekend is dat ze in bomen konden klimmen of zitten, en dat is voor zoogdieren dan een goede reden om juist daar te verblijven.

Of, in het water - ook dat was nauwelijks dino-jachtgebied. En daar vinden we… een Jurassic otterachtig dier, dat Castorocauda is genoemd. Hij had een 20cm lange beverstaart waarmee hij zich door het water kon bewegen, en haar en snorharen zoals de huidige bevers, zwemvliesjes tussen zijn vingers en tenen en zijn tanden waren uitstekend geschikt om vis te vangen. Elsa legt uit dat de veelzijdigheid van zoogdierleven niet iets is wat na de dinotijd is ontstaan - al in het Jura zie je er prachtige voorbeelden van.

En de voorbeelden laten ook zien dat eigenschappen die de huidige zoogdieren - waaronder wijzelf - nu nog hebben, stammen uit de dinotijd. En wat is er waar van het clichébeeld dat dinosauriërs overdag de dienst uitmaakten, en zoogdieren vooral ‘s nachts?

Maarten en Gijs bezoeken ook het Natuurhistorisch Museum te Maastricht - daar ligt een minuscule schat: een piepklein tandje van een zoogdiertje uit het Krijt: Maastrichtidelphys meurismeti. Paleontoloog John Jagt vertelt hoe dit tandje is ontdekt en waarom het erg bijzonder is. En hij legt uit hoe hij aan de hand van dat tandje weet hoe het hele dier er ongeveer heeft uitgezien.

En we bespreken met Elsa ook het overleven van de zoogdieren - enkele soorten overleven de inslag met de asteroïde en dankzij die paar muisachtige doorzetters lopen wij nu rond. Waarom haalden de zoogdieren het wel, en de (niet vogel-) dinosauriërs niet? Elsa laat zien dat die gedachte niet zo simpel is als hij lijkt…

Een Krijtzoogdier uit de ENCI-groeve

Lees (download) het eerder genoemde artikel van John Jagt en Anne Schulp