Zelfs in de vreemde wereld van de dinosauriërs was hij met zijn dubbele rij rugplaten vast een bezienswaardigheid. Een goeiige, wat dommige planteneter, die scharrelde op de vlakten van het Jura. Door die rugversieringen weet zelfs nu nog iedere kleuter, 150 miljoen jaar na uitsterven zijn naam: Stegosaurus. ‘Dakhagedis’. Maar al was het natuurlijk geen dak waar hij mee zeulde: waar waren die platen voor? En waarom heet zijn staart de ‘thagomizer’?

Flinke vrachtwagens

Stegosauriërs leefden aan het eind van het Jura-tijdperk, tussen de 157 en 152 miljoen jaar geleden. Het waren geen kleintjes! Volwassen exemplaren konden zo groot worden als een flinke vrachtwagen: 9 meter lang, tot 4 meter hoog, bijna 5 ton zwaar. Het dier had twee rijen rugplaten van de kop tot aan de staart, en vier grote stekels aan de staartpunt. Stegosauriërs zijn gevonden over de hele wereld, van de VS tot Tanzania, Portugal en China. Ze werden lang niet allemaal zo groot - er zijn verschillende soorten die kleiner zijn en in plaats van rugplaten stekels op de rug hebben.

… Maar waar zijn die platen nou voor?

Toen de eerste stegosaurus werd ontdekt (in 1870) en men de rugplaten voor het eerst zag, dachten de ontdekkers dat ze bedoeld waren als bescherming tegen de aanvallen van vleeseters. Dat bleef zo, totdat er decennia later op de gefossiliseerde platen sporen van bloedvaten werden ontdekt.

Zonnecollectoren?

Sindsdien denken sommige wetenschappers dat de platen gebruikt werden als ‘zonnecollectoren’ om de lichaamstemperatuur van de stegosaurus te regelen. Als de doorbloeding op de platen fijnmazig genoeg was kon hij ze in de koude ochtenduren wellicht draaien, zodat ze de eerste zonnestralen konden opvangen. Op die manier warmde hij sneller op dan andere koudbloedige dinosauriërs. En dat kan erg nuttig zijn om, al is het maar even, sneller te zijn dan de concurrentie. Andersom zou hij zijn rugplaten ook kunnen gebruiken om warmte af te voeren. Het is een techniek die huidige hagedissen nog steeds toepassen. Dit idee van ‘warmteregulering’ is anno 2020 niet helemaal verdwenen, maar de laatste tijd denken de meeste paleontologen dat de platen toch een andere functie hadden.

… Want waarschijnlijker draait het allemaal…

Om seks! Of beter: natuurlijke selectie. Zoals we ook bij veel zoogdieren zien (en geef toe, bij onszelf) ontwikkelen mannetjes tal van technieken om op te vallen bij vrouwtjes, en andersom - van de geweien van herten, tot de felle kleuren van vogels, of de hipste zonnebril. Wie extra opvalt, maakt de meeste indruk op het andere geslacht en dus de meeste kans op kinderen. Velen denken tegenwoordig dat de stekels en platen die we bij tal van dinosauriërs zien, helemaal niet voor aanval of verdediging zijn geweest, maar juist voor de flirt! In het geval van stegosaurus kon hij zijn grote platen wellicht kleuren om op te vallen. ‘Flirt-flaps’, zogezegd. Of een kleurig of vurig patroon krijgen waarmee andere dieren hem konden herkennen. Welke kleuren de platen precies gehad hebben weten we natuurlijk (nog) niet, maar over het algemeen wordt aangenomen dat ze roodachtig kunnen zijn geweest.

De wat? De ‘Thagomizer’

Ja, het staartwapen van de stegosaurus heeft een bizarre naam! Die niks wetenschappelijks heeft, maar afkomstig is uit een cartoon uit 1982. Daarin wijst een leraar-grotbewoner zijn leerlingen op de stekelstaart van de stegosaurus met de woorden: “Dit staartstuk noemen we de thagomizer, naar de overleden Thag Simmons.” Humor moet je niet uitleggen, maar voordat je gaat googlen: de beste Thag Simmons bestaat niet - het is een verzonnen naam. Maar ‘thagomizer’ sloeg aan bij paleontologen met humor, en inmiddels is het al decennia de officiële naam voor de stegostaart.

Allosauruspijn

De rugplaten van stegosaurus mogen als versiering hebben gediend, de thagomizer deed dat zeker niet. Er zijn genoeg bewijzen dat het dier hem als wapen gebruikte - bijvoorbeeld tegen zijn grote vijand uit die tijd, de allosaurus. Er zijn gaten in allosaurusbotten gevonden die goed overeenkomen met de ‘spikes’ van de thagomizer. Ook weten we inmiddels dat de staart van stegosaurus flexibel genoeg was om flinke klappen uit te delen.

… En over die staart gesproken…

Die sleepte niet over de grond, zoals je vaak in oude dino-boeken ziet. “Dat is een idee waar we inmiddels afscheid van hebben genomen,” vertelt paleontoloog Anne Schulp aan Dinocast. “We hebben inmiddels van veel dinosauriërs pootafdrukken en sporen gevonden en ook daar kom je geen sleepsporen tegen van de staart. En als je naar stegosaurus kijkt en berekent hoe groot het gewicht van zijn staart zou moeten zijn... zou je dat voortdurend over de grond slepen, dan zou dat zorgen voor enorme slijtage. Dat wil je niet hebben.”

De domste dino?

Arme stegosaurus. Hij staat breed bekend als één van de domste dino’s die geleefd hebben. Zó dom zelfs, dat wetenschappers decennia hebben geloofd dat hij in zijn heupen een ‘tweede brein’ zou hebben gehad om zijn staart aan te sturen, omdat de hersenen in zijn kop niet groter zouden zijn geweest ‘dan een walnoot’. Is dat waar?

Nee. Inmiddels zijn we jaren verder, en dat idee van die walnoot is inmiddels ingehaald, vertelt Anne Schulp. “Er is eindelijk een goed bewaarde schedel van deze soort gevonden, die ligt in Londen. Onderzoekers hebben daar een CT-scan van gemaakt en ons kort geleden gemeld dat het brein zo groot is als... twee walnoten!” Een verdubbeling, maar toch enigszins teleurstellend. Een tweede brein in de heupholte is trouwens ook niet gevonden. Een holte zit er overigens wél, maar die werd waarschijnlijk gebruikt voor de productie van ‘glycogeen’, een stofje voor energie-opslag.

Maakte het veel uit, dat de hersencapaciteit van de stego gering was? Volgens Anne niet: “Wat moet je doen om te blijven bestaan? Genoeg eten en drinken, niet opgevreten worden, en voor nakomelingen zorgen. Niet zo’n complexe uitdaging. En een muis of een kat, daar zit ook niet zo heel veel hersenen in.”

Je kunt stegosaurus bewonderen in museum Naturalis in Leiden (naturalis.nl)

Ook Artis heeft een stegosaurus!

Lees hier meer over dit bijzonder beeld, dat zo’n 70 jaar geleden al in elkaar werd geknutseld door één van de oppassers.

Verder lezen: